آشنایی با معارف قرآن و اهل بیت

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ ؛ (خداوندا!) ما را به راه راست هدايت فرما.

نكته‏ها:

در قرآن مجيد دو نوع هدايت مطرح شده است:

الف: هدايت تكوينى، نظير هدايت زنبور عسل كه چگونه از شهد گلها بمكد و چگونه كندو بسازد. و يا هدايت و راهنمايى پرندگان در مهاجرت‏هاى زمستانى و تابستانى. آنجا كه قرآن مى‏فرمايد: «رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏» «1» بيانگر اين نوع از هدايت است.

ب: هدايت تشريعى كه همان فرستادن انبياى الهى و كتب آسمانى براى هدايت بشر است.

كلمه‏ى «صراط» «2» بيش از چهل مرتبه در قرآن آمده است. انتخاب راه و خط فكرى صحيح، نشانه‏ى شخصيت انسان است.

راههاى متعدّدى در برابر انسان قرار دارد كه او بايد يكى را انتخاب كند:

راه خواسته‏ها و هوس‏هاى خود.

راه انتظارات و هوس‏هاى مردم.

راه وسوسه‏هاى شيطان.

راه طاغوت‏ها.

راه نياكان و پيشينيان.

راه خدا و اولياى خدا.

__________________________________________________

 (1). طه، 50.

 (2). «صراط» در قيامت نام پلى است بر روى دوزخ كه همه‏ى مردم بايد از روى آن عبور كنند.                    

انسان مؤمن، راه خداوند و اولياى او را انتخاب مى‏كند كه بر ديگر راهها امتيازاتى دارد:

الف: راه الهى ثابت است، بر خلاف راه‏هاى طاغوت‏ها و هوس‏هاى مردم و هوس‏هاى شخصى كه هر روز تغيير مى‏كنند.

ب: يك راه بيشتر نيست، در حالى كه راه‏هاى ديگر متعدّد و پراكنده‏اند.

ج: در پيمودن آن، انسان به مسير و مقصد مطمئن است.

د: در پيمودن آن، شكست و باخت وجود ندارد.

راه مستقيم، راه خداست. «إِنَّ رَبِّي عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» «1» راه مستقيم، راه انبياست. «إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» «2» راه مستقيم، راه بندگى خداست. «وَ أَنِ اعْبُدُونِي هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ» «3» راه مستقيم، توكّل و تكيه بر خداست. «مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» «4» راه مستقيم، يكتاپرستى و تنها يارى خواستن از اوست. «5»

راه مستقيم، كتاب خداوند است. «6»

راه مستقيم، راه فطرت سالم است. «7»

انسان، هم در انتخاب راه مستقيم و هم در تداوم آن بايد از خدا كمك بگيرد.

مانند لامپى كه روشنى خود را هر لحظه از نيروگاه مى‏گيرد.

در راه مستقيم بودن، تنها خواسته‏اى است كه هر مسلمان، در هر نماز از خداوند طلب مى‏كند، حتّى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و ائمّه اطهار عليهم السلام از خداوند ثابت ماندن در راه مستقيم را مى‏خواهند.

__________________________________________________

 (1). هود، 56.   (2). يس، 3 4.         (3). يس، 61.           (4). آل عمران، 101.   (5). بنا بر اينكه الف و لام در «الصراط» اشاره به همان راه يكتاپرستى در آيه قبل باشد.            (6). بنا بر روايتى در تفسير مجمع البيان، ج 1، ص 58.  

 (7). بنا بر روايتى از امام صادق عليه السلام در تفسير صافى، ج 1، ص 86.       

انسان بايد همواره، در هر نوع از كارهاى خويش، اعم از انتخاب شغل، دوست، رشته‏ى تحصيلى و همسر، راه مستقيم را از خداوند بخواهد. زيرا چه بسا در عقايد، صحيح فكر كند، ولى در عمل دچار لغزش شود و يا بالعكس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقيم از خدا، ضرورى است.

راه مستقيم مراتب و مراحلى دارد. حتّى كسانى كه در راه حقّ هستند، مانند اولياى خداوند، لازم است براى ماندن در راه و زياد شدن نورِ هدايت، دعا كنند. «وَ الَّذِينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً» «1» راه مستقيم، همان راه ميانه و وسط است كه حضرت على عليه السلام مى‏فرمايد: «اليمين و الشمال مضلّة و الطريق الوسطى‏ هى الجادّة» «2»

راه مستقيم يعنى ميانه‏روى و اعتدال و احتراز از هر نوع افراط و تفريط، چه در عقيده و چه در عمل. يكى در عقايد از راه خارج مى‏شود و ديگرى در عمل و اخلاق. يكى همه كارها را به خدا نسبت مى‏دهد، گويا انسان هيچ نقشى در سرنوشت خويش ندارد. و ديگرى خود را همه كاره و فعّال ما يشاء دانسته و دست خدا را بسته مى‏داند. يكى رهبران آسمانى را همچون مردمان عادى و گاهى ساحر و مجنون معرّفى مى‏كند و ديگرى آن بزرگواران را در حدّ خدا مى‏پندارد.

يكى زيارت امامان معصوم و شهدا را بدعت مى‏داند و ديگرى حتّى به درخت و ديوار، متوسل شده و ريسمان مى‏بندد. يكى اقتصاد را زير بنا مى‏داند و ديگرى، دنيا و امورات آن را ناديده مى‏انگارد.

در عمل نيز يكى غيرت نابجا دارد و ديگرى همسرش را بى حجاب به كوچه و بازار مى‏فرستد. يكى بخل مى‏ورزد و ديگرى بى‏حساب سخاوت به خرج مى‏دهد. يكى از خلق جدا مى‏شود و ديگرى حقّ را فداى خلق مى‏كند.

_________________________________________________

 (1). كسى كه مى‏گويد ( «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ») مراحلى از هدايت را پشت سر گذارده است، بنا بر اين درخواست او، هدايت به مرحله بالاترى است.                     (2). بحار، ج 87، ص 3.

اينگونه رفتار و كردارها، انحراف از مسير مستقيم هدايت است. خداوند دين پا برجا و استوار خود را، راه مستقيم معرّفى مى‏كند. «1» در روايات آمده است كه امامان معصوم عليهم السلام مى‏فرمودند . راه مستقيم، ما هستيم. «2»يعنى نمونه‏ى عينى و عملى راه مستقيم و اسوه و الگو براى قدم برداشتن در راه، رهبران آسمانى هستند. آنها در دستورات خود درباره‏ى تمام مسائل زندگى از قبيل كار، تفريح، تحصيل، تغذيه، انفاق، انتقاد، قهر، صلح و علاقه به فرزند و، نظر داده و ما را به اعتدال و ميانه‏روى سفارش كرده‏اند. «3» جالب آنكه ابليس در همين صراطِ مستقيم به كمين مى‏نشيند. «4»در قرآن و روايات، نمونه‏هاى زيادى آمده كه در آنها به جنبه‏ى اعتدال، تأكيد و از افراط و تفريط نهى شده است. به موارد ذيل توجّه كنيد: «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» «5» بخوريد و بياشاميد، ولى اسراف نكنيد.

 «لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ» «6» در انفاق، نه دست بر گردن قفل كن دست‏بسته باش و نه چنان گشاده دستى كن كه خود محتاج شوى.

 «الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً» «7» مومنان، به هنگام انفاق نه اهل اسرافند و نه اهل بخل، بلكه ميانه‏رو هستند.

 «لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا» «8»نماز را نه بلند بخوان و نه آهسته،بلكه با صداى معتدل نماز بخوان.

نسبت به والدين احسان كن «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» «9» امّا اگر تو را از راه خدا بازداشتند، اطاعت از آنها لازم نيست. «إِنْ جاهَداكَ عَلى‏ أَنْ تُشْرِكَ بِي») ( «فَلا تُطِعْهُما» «10»

__________________________________________________

 (1). «قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» انعام، 161.    (3). در اين باره مى‏توان به كتاب اصول كافى، باب الاقتصاد فى العبادات مراجعه نمود. […..]    (4). شيطان به خدا گفت: ( «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ» اعراف، 16.     (5). اعراف، 31.   (6). اسراء، 29.

 (7). فرقان، 67.     (8). اسراء، 110.  (9). بقره، 83.  (10). لقمان، 15.         

پيامبر هم رسالت عمومى دارد «وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا» «1» و هم خانواده خويش را دعوت مى‏كند. «وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ» «2» اسلام هم نماز را سفارش مى‏كند كه ارتباط با خالق است «أَقِيمُوا الصَّلاةَ» و هم زكات را توصيه مى‏كند كه ارتباط با مردم است. «آتُوا الزَّكاةَ» «3» نه محبت‏ها شما را از گواهى حقّ منحرف سازد «شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلى‏ أَنْفُسِكُمْ» «4» و نه دشمنى‏ها شما را از عدالت دور كند. «وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ» «5» مؤمنين هم دافعه دارند «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» و هم جاذبه دارند. «رُحَماءُ بَيْنَهُمْ» «6» هم ايمان و باور قلبى لازم است «آمَنُوا» و هم عمل صالح. «عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «7» هم اشك و دعا و درخواست پيروزى از خدا لازم است «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً» «8» و هم صبورى و پايدارى در سختى‏ها. «عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ» «9» شب عاشورا امام حسين عليه السلام هم مناجات مى‏كرد و هم شمشير تيز مى‏كرد.

روز عرفه و شب عيد قربان، زائر خانه خدا دعا مى‏خواند و روز عيد بايد در قربانگاه با خون آشنا شود.

اسلام مالكيّت را مى‏پذيرد، «الناس مسلّطون على اموالهم» «10» ولى اجازه ضرر زدن به ديگرى را نمى‏دهد و آن را محدود مى‏سازد. «لا ضَرر و لا ضِرار» «11» آرى، اسلام دين يك بعدى نيست كه تنها به جنبه‏اى توجّه كند و جوانب ديگر را فراموش كند، بلكه در هر كارى اعتدال و ميانه‏روى و راه مستقيم را سفارش مى‏كند.

پيام‏ها:

1 همه‏ى هستى، در مسيرى كه خداوند اراده كرده در حركتند. خدايا! ما را نيز در راهى كه خود دوست دارى قرار بده. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»

__________________________________________________

 (1). مريم، 51.      (2). مريم، 15.   (3). بقره، 43.  (4). نساء، 135.   (5). مائده، 8    (6). فتح، 9.    (7). بقره، 25. […..]   (8). بقره، 250.

 (9). انفال، 65.   (10). بحار، ج 2، ص 272.   (11). كافى، ج 5، ص 28.

2 درخواست هدايت به راه مستقيم، مهم‏ترين خواسته‏ى يكتاپرستان است.

 «إِيَّاكَ نَعْبُدُ») ( «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ» 3 براى دست‏يابى به راه مستقيم، بايد دعا نمود. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ» 4 ابتدا ستايش، آن گاه استمداد و دعا. «الْحَمْدُ لِلَّهِ») ( «اهْدِنَا» 5 بهترين نمونه استعانت از خدا، درخواست راه مستقيم است. «إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»

منبع : تفسیر نور ، ج1